استاد دانشگاه شیراز معتقد است همه پدیده‌های طبیعی از جمله ریزگردها برای چرخه حیات بشر مفید است و اینکه از آنها با عنوان “بحران” یاد می‌شود، ناشی از عدم آگاهی بشر در بهره‌برداری از طبیعت است و آنچه که امروز ما از آنها با بحران‌های محیط زیستی یاد می‌کنیم، ناشی از عدم مدیریت منابع است؛ چرا که ایران همواره با چالش خشکسالی مواجه بوده است.
دکتر عزت الله رئیسی اردکانی، استاد رشته هیدروژئولوژی بخش علوم زمین دانشکده علوم پایه دانشگاه شیراز در جشنواره استارتاپ حرفه سبز که به صورت مجازی از سوی دانشگاه شیراز برگزار شد، توسعه پایدار را استفاده از منابع آب، خاک، انرژی، هوا، کشاورزی، جنگل و معادن برای رفع احتیاجات امروز بشر به شرط اینکه احتیاجات نسل آینده را تامین کند، تعریف کرد و گفت: بر این اساس هدف از توسعه پایدار، رشد اقتصادی است، به طوری که مردم زیر خط فقر زندگی نکنند.
وی ادامه داد: طبیعت با تمام تغییراتی که بر اثر سیل، زلزله، خشکسالی و سایر پدیده‌های طبیعی دارد، در حالت تعادل قرار دارد و هر چیزی که در طبیعت وجود دارد، در چرخه حیات ما اثرگذار است و اگر برخی از پدیده‌های طبیعی مضر تلقی می‌شود، به دلیل عدم آگاهی ما است.
رییسی خاطر نشان کرد: انسان با فعالیت‌های بدون مطالعه خود طبیعت را در کوتاه مدت دستخوش تغییر می‌کند و طبیعت برای رسیدن به تعادل، واکنش نشان می‌دهد و گاهی اوقات این واکنش ۵۰ تا ۶۰ سال به طول می‌انجامد، بر این اساس حفاظت از محیط زیست به معنای رفتن چند نفر در طبیعت نیست، بلکه هدف آن است که از طبیعت و محیط زیست حفاظت شود تا بشر بقا داشته باشد.
عضو هیات علمی دانشگاه شیراز “تغییرات آب و هوایی”، “بالا آمدن تراز سطح آب دریاها (ذوب برف‌های قطبی)”، گرد و غبار”، “بهره برداری بیش از توان اکولوژی از رودخانه‌ها و آبخوان‌های مشترک بین چند کشور”، “رادیونوکلوئیدها”، “اسیدی شدن اقیانوس‌ها” و “انتقال هوای آلوده از یک کشور به کشورهای مجاور” را عوامل تخریب محیط زیست در سطح جهان دانست.
این محقق حوزه محیط زیست به پدیده ریزگردها اشاره کرد و با تاکید بر اینکه این پدیده یک رخداد طبیعی و جزئی از چرخه طبیعی به شمار می‌رود، یادآور شد: در شمال آفریقا سالانه ۳ میلیون تن ریزگرد جا به جا می‌شود و در جنگل‌های آمازون نیز با جریان‌های باد ریزگردها به این منطقه وارد می‌شود.
به گفته وی سالانه حجم زیادی ریزگرد به آمازون وارد می‌شود و رسوب گذاری می‌کنند و از آنجایی که میزان بارندگی این منطقه سالانه ۳ هزار میلی‌متر است، موجب می‌شود ریزگردها که حاوی مواد مغذی هستند، در منطقه پراکنده شوند.
رییسی یادآور شد: ریزگردها در زندگی انسان نقش مثبت دارد و اینکه این پدیده تبدیل به بحران می‌شود، به دلیل ناآگاهی ما نسبت به پدیده‌های طبیعی است.
عضو هیات علمی دانشگاه شیراز، کاهش تولیدات کشاورزی، رسوب گرد و غبار بر روی سطح برگ و کاهش فرآیند فتوسنتز و تنفس در گیاه، کاهش تولید زنبور عسل، تهدید گردشگری و تعطیلی مدارس، ادارات و مراکز صنعتی و تجاری را از خسارت‌های ریزگردها عنوان کرد و افزود: به این مجموعه باید بروز بیماری‌های تنفسی و امراض حاصل از انتقال باکتری و قارچ و ویروس، کاهش دید و اختلال در ناوبری زمینی و هوایی، اختلال در عملکرد نیروگاه برق و مشکل در سیگنال‌های تلویزیون، از بین رفتن گیاهان جوان در برخورد با ذرات خاک و انتقال خاک حاصلخیز مملو از مواد غذایی و مواد آلی از یک منطقه خشک و کاهش گیاهان زراعی را اضافه کرد.
وی با اشاره به کمربند طوفان ریزگرد در دنیا با بیان اینکه این طوفان‌ها از سمت کشورهایی چون عربستان و کویت به ایران وارد می‌شوند، اضافه کرد: نمونه این کانون‌های ریزگرد هورالعظیم است که یک سوم آن در ایران و دو سوم آن در کشور عراق واقع شده است و طی ۲۰ سال اخیر خشک شده و دلیل اصلی آن در احداث سد در دو رودخانه “دجله” از سوی کشور ترکیه و “کرخه” در ایران است.
رییسی با بیان اینکه احداث این سدها و اختصاص آب این دو رود به بخش کشاورزی موجب شد تا امروز هورالعظیم خشک شود، گفت: در ساخت سدها تنها به کار مهندسی فکر شده، در حالی که اگر اجازه داده می‌شد آب این رودها جاری باشد، با تبخیری که داشته است، می‌تواند نیازهای منطقه را برطرف کند و دیگر نیاز به احداث سد نبود.
رییسی با تاکید بر اینکه در سدسازی علاوه بر مهندسان به مشارکت همه متخصصان نیاز است، اضافه کرد: همچنین ما بهره‌برداری بیش از حد مجاز از منابع آب تجدیدپذیر داریم. بر روی رود “قره آغاج” استان فارس سد عظیمی با ظرفیت ۱۴۰۰ میلیون متر مکعب احداث شده، در حالی که ظرفیت این رود ۴۰۰ میلیون مترمکعب است و از این طریق سیلاب‌هایی که در این منطقه رخ می‌دهد نیز در پشت این سد ذخیره‌سازی می‌شود.
وی مشکل گنبدهای نمکی و سازندهای گچ دار را از دیگر مشکلات کشور نام برد با طرح این سوال که ما تا چه زمانی باید کتاب‌های خارجی را در جلوی خود قرار دهیم و بر اساس آن رفتار کنیم، خاطر نشان کرد: گنبدهای نمکی مشکل خارجی‌ها نیست، ولی محققان ایرانی در این زمینه مطالعات وسیعی انجام داده‌اند.
رییسی، برداشت بی وقفه از آب‌های زیر زمینی و بهره برداری از حجم ذخیره هیدرولیکی را از دیگر چالش‌های محیط زیست ایران خواند و افزود: مطالعات ما در منطقه بوخن جهرم و هفت برم بیضا استان فارس نشان می‌دهد که خشک شدن یا کاهش آبچه‌ها، قنوات، چشمه‌ها و رودخانه‌های مجاور زیر دست، ایجاد بحران در سال‌های خشکسالی، افزایش حجم ذخیره سدها و حوضچه‌های تغذیه مصنوعی و کاهش کیفیت آب‌های زیر زمینی و افزایش آلودگی از پیامدهای برداشت بی رویه از آبخوان‌های زیرزمینی است.
وی با تاکید بر اینکه اکنون از عمق ۳۰۰ متری آب به سطح زمین کشیده می‌شود، گفت: عمق بیشتر چاه‌ها یعنی صرف انرژی بیشتر و آلودگی بیشتر و این عوامل در هیچ مطالعاتی محاسبه نمی‌شود؛ چون اینها استانداردهای خارجی ندارد و ما نیز از آن بی بهره هستیم.
این محقق حوزه آب به افزایش آلودگی‌های آب‌های زیر زمینی اشاره کرد و توضیح داد: در گذشته از آنجایی که سطح آب‌های زیر زمینی بالا بوده است، با وارد شدن آلاینده‌هایی چون سموم کشاورزی و غیره، ته‌نشین می‌شد؛ ولی اکنون که سطح آب‌های زیر زمینی کاهش یافته، این آلاینده‌ها در حجم کم آب وارد می‌شود، در نتیجه غلظت آلاینده‌ها در آب‌های زیر زمینی افزایش می‌یابد.
رییسی با اشاره به سابقه خشکسالی در کشور، خاطر نشان کرد: یافته‌های ما نشان می‌دهد خشکسالی شدیدی در سال ۱۳۴۰ در ایران رخ داده، به گونه‌ای که میانگین بارندگی به ۸۰ میلی‌متر در سال رسیده و این امر نشان می‌دهد که ایران همواره با خشکسالی مواجه بوده و شرایط فعلی کشور نشان از ضعف در مدیریت منابع است تا شدت یافتن خشکسالی‌ها.
وی اضافه کرد: برای حل چالش‌های محیط زیست ایران دانش، انتقال فناوری و متخصص وجود دارد، ولی برای حل این بحران‌ها با مشکلات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و افکار جزیره‌ای مواجه هستیم، در حالی که برای حل اضافه برداشت از منابع آبی، پشتوانه مردمی و مدیران وجود دارد.
رییسی با بیان اینکه ۴۰ سال تحقیق و ۲۰ سال فعالیت اجتماعی و ارائه ده‌ها سخنرانی از سوی من در این زمینه‌ها ثمری نداشته است، افزود: ما در طی این سال‌ها فقط توانستیم مقالات را در ژورنال‌ها بایگانی کنیم.
