مصرف روزانه آب توسط هر فرد ایرانی ۳ برابر مصرف یک فرد اروپایی بوده در حالی که مصرف بارش سالیانه اروپا ۱۵۰۰ میلیمتر در سال است، به علاوه اینکه رکورد تبخیر در کشور ما ۲ برابر بوده و همه این آمارها به این معنی است که ما در میانه یک بحران آبی قرار داریم که امنیت ملی کشور را تهدید می کند.
سال هاست که مشکلات کمبود آب و کاهش منابع آبی و همچنین مباحث تغییرات اقلیمی و افزایش خشکسالی به چالش اساسی برنامه ریزی مدیران و مسئولان متولی این حوزه در کشور تبدیل شده است اما این موضوع متعلق به یک برهه تاریخی خاص نیست چراکه جغرافیای ایران در منطقه ای خشک قرار گرفته است؛ گواه این مدعا دعای معروف کوروش پادشاه هخامنشی در مورد ایران است که گفت: «خداوندا این سرزمین را از دشمن، خشکسالی و دروغ محفوظ بدار».
افزایش جمعیت، هدر رفت آب در بخش کشاورزی، آلوده شدن آب های شرب، تغییرات آب و هوایی و عدم تمرکز بر موضوعات آبخیزداری در کنار مصرف نادرست آب توسط مردم در کشور باعث شد تا بحران کم آبی و حتی قحطی خطر جدی سال های پیش رو باشد. در گزارش شهریور ماه سال گذشته مرکز پژوهش های مجلس آمده که بحران آب در ایران فقط ناشی از تغییرات اقلیمی نیست، به عبارت دیگر سهم عوامل انسانی در ازدیاد مصارف بیشتر از سهم عوامل طبیعی ناشی از کاهش بارش ها در کمیابی های آبی مؤثر بوده است.
عضو شورای هماهنگی شبکه ملی تشکل های محیط زیست و منابع طبیعی کشور، مدیریت خشکسالی و آب را ارجح تر از چالش کم آبی دانسته و معتقد است: کم آبی وجود دارد اما مشکل اصلی، مدیریت منابع آب در ایران است.
مسعود مولانا درباره هدرفت منابع آبی هشدار داده و تاکید کرد: بر اساس آمار وزارت جهاد کشاورزی حدود ۹۰ درصد اراضی کشور بصورت آبی و ۱۰ درصد آن دیم است، در حالی که مطابق آمارهای جهانی ۶۰ درصد اراضی کشاورزی دنیا کشت آبی دارند.
مولانا با بیان اینکه کمتر از ۵ درصد آبیاری کشور به شکل هوشمند و تحت فشار است خاطرنشان کرد: عدم سرمایه گذاری در این زمینه باعث شد تا بیش از ۸۰۰ هزار حلقه چاه که نیمی از آن غیرقانونی است احداث شود که مصداق بارز مدیریت ناصحیح آب، بویژه در شمال کشور است.
عضو شورای هماهنگی شبکه ملی محیط زیست و منابع طبیعی کشور به ۳۵ میلیون تن ضایعات محصولات کشاورزی در سال گذشته اشاره و تصریح کرد: رقمی حدود یک سوم کل محصولات کشاورزی در ایران در مسیر تولید و توزیع به هدر می رود که این مقدار ضایعات، ۹ میلیارد مترمکعب آب مجازی دارد و این در حالی است که کل دعوی بر سر پروژه های انتقال آب در ایران معادل یک میلیارد مترمکعب است.
مولانا افزود: چنان چه از هدررفت محصولات کشاورزی تنها یک سوم جلوگیری و در این زمینه سرمایه گذاری شود، می توانیم ۳ میلیارد مترمکعب آب ذخیره سازی کنیم که همین مقدار آب، کشور را از هر گونه نیاز آبی بی نیاز خواهد کرد.
وی به صحبت های مدیرکل آب منطقه ای خراسان مبنی بر انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان به استان خراسان اشاره کرد و گفت: به گفته مسئولین این استان فقط در خراسان یک میلیارد مترمکعب آب مجازی به شکل ضایعات محصولات کشاورزی از بین می رود، این در حالیست که از طریق پروژه انتقال آب قرار است ۶۰۰ میلیون مترمکعب آب به خراسان برسد؛ بنابراین اگر به جای سرمایه گذاری سنگین در این پروژه تنها نیمی از هدررفت یک میلیارد مترمکعبی گرفته شود مشکل آب خراسان حل خواهد شد.
عضو شورای هماهنگی شبکه ملی تشکل های محیط زیست و منابع طبیعی کشور، هشدار داد: ایران تنها کشوری در دنیاست که فراتر از ۱۰۰ درصد آب تجدیدپذیر خود را مصرف می کند، در حقیقت کل آب تجدید پذیر کشور حدود ۴۰۰ میلیارد مترمکعب است که از این مقدار بخشی تبخیر شده و بخشی نیز به رودخانه ها، دریاها، دشت ها، جلگه ها و کویرها می ریزد و در نهایت رقمی معادل ۸۰ میلیارد مترمکعب آب تجدید پذیر باقی مانده که قابلیت مصرف دارد و ۱۰۰ درصد آن نیز مصرف می شود.
مولانا افزود: همچنین ۷ میلیارد مترمکعب آب زیرزمینی نیز به حجم مصرف فوق اضافه شده و جمعا رقمی قریب به ۹۰ میلیارد مترمکعب آب در کشور به طور سالانه مصرف می شود؛ همه این موارد در شرایطی است که معیار بین المللی مصرف آب تجدید پذیر دنیا ۲۰ تا ۴۰ درصد بود در حالیکه ما فراتر از ۱۰۰ درصد آن را مصرف می کنیم.
وی با بیان اینکه ما آب را مصرف نکرده بلکه آن را تاراج می کنیم، خاطرنشان کرد: بخش وسیعی از مصرف آب کشور در حوزه کشاورزی صرف می شود و جالب اینجاست که وزارت کشاورزی تنها علاقه به ارائه آمار افزایشی داشته و اعلام می کند سال گذشته ۱۲۰ میلیون تن و امسال ۱۳۰ میلیون تن محصول در کشور برداشت شده است اما به چه بهایی این افزایش رخ داده؟
عضو شورای هماهنگی شبکه ملی محیط زیست و منابع طبیعی کشور، توسعه کشاورزی در ایران با شیوه ها و روند موجود را نوعی فاجعه توصیف کرد و افزود: بسیاری از اراضی شیب دار و اراضی جنگلی که باعث تثبیت خاک و آب بود به بهانه گسترش کشاورزی با شیار زدن تبدیل به مزارع شد و حاصل آن افزایش فرسایش خاک امروزی است.
مولانا تخریب اراضی جنگلی را برابر با از دست دادن عناصر حیاتی آب و اکسیژن دانست و تصریح کرد: بر اساس شاخص سازمان ملل کشورهایی که پوشش جنگل آن ها کمتر از ۲۵ درصد مساحت کشورشان باشد، به لحاظ جنگلی فقیر محسوب می شوند، حال آن که ایران با ۷ درصد پوشش جنگلی نسبت به مساحت خود در زمره فقیرترین ها است، یعنی در موقعیت فعلی نباید زمین جنگلی از دست دهیم.
وی با اعلام اینکه اراضی جنگلی کشور از ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار هکتار در ۶ دهه گذشته به یک میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار رسیده به این معنا که نصف شده است تاکید کرد: از کل مساحت کشور ۷ درصد پوشش جنگلی است که یک درصد آن در شمال قرار گرفته آن گاه همین مقدار ناچیز پوشش جنگلی به چه بهایی قربانی می شود؟
این فعال محیط زیستی از سیاست های غلط و پوپولیستی دولت ها در چندین دهه اخیر تاریخ کشور مبنی بر تبدیل اراضی جنگلی به کشاورزی سخن گفت و اظهار کرد: ۶۰ سال پیش اراضی جنگلی شمال کشور ۲ درصد کل مساحت کشور بود که اکنون این میزان به یک درصد رسید.
مولانا به افزایش مصرف سموم و کودهای شیمیایی به عنوان یکی از پیامدهای مخرب توسعه کشاورزی اشاره کرد و با ارائه این آمار که در گیلان و مازندران در مجموع ۵ میلیون هکتار زمین کشاورزی وجود دارد تصریح کرد: از ۳۵ هزار تن سموم کشور ۲۵ هزار تن آن در شمال برای افزایش محصول مصرف می شود، در واقع ۷۰ درصد سموم کشور در شمال مصرف شده که نتیجه آن پسآب های کشاورزی آلوده است که راهی رودخانه ها شده و سرانجام به دریا می ریزد که یکی از علل اصلی آلودگی سواحل و وجود نیترات بالا، همین موضوع است.
وی اضافه کرد: تا زمانی که توان افزایش سطح زیر کشت محصول اجازه می داد مسئولان با تبدیل اراضی جنگلی، کشاورزی را وسعت دادند و زمانی هم که امکان توسعه سطح کشت مقدور نبود مسئولان با توصیه افزایش سم و کود محصولات را بیشتر کردند که تمامی رویکردها فوق پیامدی جز آسیب های جبران ناپذیر به محیط زیست کشور به همراه نداشته است، در حالی که در دنیا با شیوه های نوین آبیاری و به زراعی و کشت های مکانیزه بهره وری و افزایش تولید بدست می آید.
عضو شورای هماهنگی شبکه ملی تشکل های محیط زیست و منابع طبیعی کشور، مصداق بارز جیره بندی آب برای تولید محصولات بیشتر را در مورد پروژه احیای دریاچه ارومیه اعلام و تاکید کرد: برای احیای دریاچه، حقابه کشاورزان حاشیه آن را کاهش دادند و آب سدها را راهی دریاچه کردند، با اینکه حقابه کشاورزان ۳۰ درصد کاهش یافت اما تولید محصولات آنان ۲ برابر شد زیرا کشاورزان به سمت مدیریت مصرف روی آوردند و به این نتیجه رسیدند که آب دهی بیشتر لزوما به معنای محصول بیشتر نیست.
مولانا با اشاره به اینکه ما از علم روز افزایش تناژ محصول بی نصیب ماندیم و کشاورزی کشور هم چنان سنتی و با رویکردهای نادرست قدما اداره می شود، افزود: برداشت منابع آبی موجب شد تا سطح زیر کشت محصولات دیم کشور کاهش یابد و کشاورزان به سمت برداشت از آب های زیزمینی هجوم برده و با ازدیاد چاه ها، آب های چندهزار ساله را برداشت کردند.
وی مقدار آب های زیر زمینی کشور تا سال ۱۳۵۷ را معادل ۲۰۰ میلیارد مترمکعب عنوان و تصریح کرد: تا آن زمان، میزان مصرف آب با میزان ذخیره سازی آب در کشور رقمی برابر و سر به سر بود، اما در ۴۰ سال اخیر ۱۳۰ میلیارد مترمکعب از ذخایر آبی یعنی حدود ۲ سوم آن مصرف شده و جای خالی آن نیز احیا و پر نشده است.
عضو شورای هماهنگی شبکه ملی محیط زیست و منابع طبیعی کشور، پدیده فرونشست را یکی از پیامدهای مخرب برداشت آب های زیرزمینی دانست و اظهار کرد: رخداد فرونشست سبب شد تا جای خالی و حفره های تجمیع آب های زیرزمینی از بین رفته و اکنون خاصیت تخلخلی خاک های زیرین وجود ندارد تا منبع آب شکل گیرد و آبخوان ها از بین رفته اند.
مولانا متوسط بارش سالیانه دنیا را ۸۰۰ میلیمتر و بارش سالیانه ایران را بیش از ۲۰۰ میلیمتر اعلام کرد و هشدار داد: مصرف روزانه آب توسط هر فرد ایرانی ۳ برابر مصرف یک فرد اروپایی است در حالی که مصرف بارش سالیانه اروپا ۱۵۰۰ میلیمتر در سال است، به علاوه اینکه رکورد تبخیر در کشور ما ۲ برابر بوده و همه این آمارها به این معنی است که ما در میانه یک بحران آبی قرار داریم که امنیت ملی کشور را تهدید می کند.
مطابق آنچه ذکر شد تمامی مناطق کشور مستلزم مصرف بهینه و مدیریت آب هستند تا نیاز آبی کشور از طرق مختلفی چون کاهش ضایعات محصولات کشاورزی، مصرف درست آب شرب توسط عموم، انجام پروژه های آبخیزداری، احیای جنگل ها و توقف برداشت آب های زیرزمینی جبران شود. به نظر می رسد پیش از قیل و قال ها، جار و جنجال ها، تلاش ها و اقدامات مسئولان برای تامین آب مناطق خشک کشور از محل اجرای پروژه های سنگین و پرهزینه سدسازی، انتقال آب و شیرین کردن آب دریاها، مقتضی و مفروض است که مدیریت آب و منابع آبی و شیوه های نوین و صحیح مصرف انجام گیرد تا تامین آب به هر طریق ممکن!/منبع : ایسنا
