این روزها نحوه جمع‌آوری و دفع زباله‌ها در شرایط کرونا به یکی از دغدغه‌های فعالان محیط زیست تبدیل شده است.
پس از گذشت مدتی از انتشار ویروس کرونا در ایران، تفکیک زباله در ایستگاه‌های پردازش ممنوع اعلام شد و تمامی زباله‌ها پس از جمع‌آوری مستقیما به محل دفن هدایت می‌شوند. این شیوه دفع زباله‌های آلوده به ویروس کرونا و همچنین نحوه جمع‌آوری زباله‌های کرونایی خانگی یکی از موضوعاتی است که فعالان محیط‌زیست نسبت به آن احساس نگرانی می‌کنند.
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد در تاریخ ۲۸ اسفند سال گذشته عنوان کرده بود که این سازمان پسماندهای بی‌خطرسازی شده ۳۲ بیمارستان، مراکز درمانی و مطب‌های سطح شهر را جمع‌آوری و در محل ویژه پسماندهای پزشکی دفن می‌کند، اما با افزایش شمار بیماران کرونایی، تعداد زیادی از بیماران در خانه قرنطینه می‌شوند و زباله‌های عفونی بیماران کرونایی نیز به همراه سایر زباله‌های عادی مخلوط و دفن می‌شود. این موضوع علاوه‌بر خطر انتشار ویروس، در آینده‌ای نه چندان دور ممکن است خطرات زیست محیطی به همراه داشته باشد.
در برخی کلان‌شهرها برای جمع‌آوری زباله‌های کرونایی خانگی اقداماتی انجام شده است؛ مثلا در شهراصفهان از خانواده‌های دارای بیمار مبتلا به کرونا درخواست شده تا طی تماس با شهرداری پلاستیک‌های قرمز رنگ و مخصوصی جهت زباله‌های عفونی دریافت کنند. طی این فرایند خانواده‌ها زباله‌های آلوده به ویروس را در این کیسه‌های مخصوص قرار می‌دهند تا پاکبانان هنگام جمع‌آوری زباله از وجود زباله‌های عفونی مطلع شوند یا مثلا در تبریز شهروندان برای تحویل پسماند بیماران کرونایی در منزل، می‌توانند با شماره ۱۳۷ تماس بگیرند تا پسماندهای آنها از درب منزل تحویل گرفته و با شرایط ویژه حمل شود. در مشهد اما تاکنون برای جمع‌آوری زباله‌های کرونایی خانگی اقدام خاصی انجام نشده است.
تفکیک زباله‌های عفونی منازل عوارض اجتماعی و روانی در پی دارد
ابوالفضل کریمیان، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد اظهار می‌کند: در برخی از شهرها مانند اصفهان برای تفکیک زباله‌های عفونی منازل از پلاستیک‌های قرمز رنگ استفاده می‌شود. این موضوع شاید در ظاهر کار جالبی به نظر برسد، اما باید این موضوع را در ابعاد مختلف بسنجیم. این اقدام می‌تواند عوارض‌های منفی در پی داشته باشد. خیلی از خانواده‌ها نمی‌خواهند با استفاده از پلاستیک‌های تفکیک زباله، کرونایی شناخته شوند. همچنین ممکن است مواجهه با پلاستیک‌های قرمز رنگ برای پاکبان‌ها و همسایه‌ها نگرانی ایجاد کند.
وی خاطرنشان می‌کند: پس از شیوع ویروس کرونا کلیه خطوط پردازش پسماند در مشهد را تعطیل کردیم؛ یعنی زباله‌ها پس از جمع‌آوری مستقیما به محل دفن بهداشتی هدایت می‌شوند. دلیلی ندارد اقدامی انجام دهیم که در کلیت کار تاثیر بسزایی ندارد. جمع‌آوری زباله‌های کرونایی در پلاستیک‌های قرمزرنگ اقدام به ظاهر جالبی خواهد بود، اما عوارض اجتماعی و روانی زیادی در پی دارد. در منازل اقدامات درمانی بیمارستانی به‌خصوصی صورت نمی‌گیرد که زباله عفونی قابل توجهی تولید کند. زباله‌های عفونی منازل تنها می‌تواند دستمال کاغذی، ماسک و دستکش باشد. همچنین ویروس کرونا تنها ۲ تا ۶ ساعت در میان زباله باقی می‌ماند. تنها خواهشی که از شهروندان داریم این است که حتما زباله‌های خود را در پلاستیک‌های سر بسته قرار دهند که مستقیما به محل دفن هدایت شوند. از سوی دیگر وزارت بهداشت تاکیدی برای این کار نداشته و دلیلی ندارد کاری انجام دهیم که علاوه بر ایجاد هزینه، عوارض اجتماعی و روانی در جامعه داشته باشد.
کریمیان می‌افزاید: آیا افراد کرونایی فقط بیماران شناسایی شده‌ای هستند که آزمایش آنها مثبت اعلام شده است؟ افراد زیادی ممکن است ناقل این بیماری باشند و از آن آگاهی نداشته باشند. آن موقع زباله این افراد چگونه شناسایی و تفکیک می‌شود؟ نمی‌توانیم کاری انجام دهیم که از میزان تاثیر آن اطلاع کافی نداریم. اگر فعالیت خطوط پردازش تفکیک زباله همچنان ادامه داشت، این دغدغه درست و قابل توجه بود و عدم تفکیک زباله‌ها می‌توانست عامل شیوع بیماری باشد، اما خطوط پردازش در حال حاضر تعطیل است و زباله پس از جمع‌آوری مستقیما دفن می‌شود. اگر تفکیک زباله منازل تاثیر بسزایی در عوارض زیست محیطی و یا انتقال ویروس داشت، وزارت بهداشت حتما برای آن ضوابط مخصوصی در نظر می‌گرفت، اما تا کنون هیچ اقدامی در این رابطه صورت نگرفته است.
دفن زباله‌های شهری یک فاجعه است
آیه حمداوی، فعال محیط زیست ، در خصوص فرایند تفکیک زباله و و تمهیداتی که در سایر کشورهای توسعه یافته در خصوص زباله‌های کرونایی سنجیده شده است، اظهار می‌کند: کشورهای توسعه یافته نظیر ایتالیا دستورالعملی صادر کرده و از مردم خواسته‌اند تا زباله‌های خود را به سه دسته، تر، خشک و غیرقابل بازیافت تفکیک کنند. زباله‌های عفونی کرونایی خود را هم در دسته زباله‌های غیرقابل بازیافت قرار دهند تا در زباله‌سوزهای مخصوصی دفع شود.
وی ادامه می‌دهد: در ایران زباله‌های خانگی فقط به دو دسته تر و خشک تفکیک می‌شود. متاسفانه مسئولان کشور از سالیان گذشته شرایطی را برای مردم فراهم نکرده‌اند که در حال حاضر مجبور نباشند تمامی زباله‌ها را باهم دفن کنند. در حال حاضر دفن تمامی زباله‌ها یک فاجعه محسوب می‌شود؛ به عنوان مثال در شهری مانند تهران، پیش از شیوع کرونا روزانه دو تن زباله دفن می‌شد، اما در حال حاضر تمامی زباله‌های تهران یعنی ۸ تن زباله دفن می‌شود. دفن تمامی زباله‌ها، یک فاجعه به بار خواهد آورد. اگر از گذشته تجهیزاتی مهیا می‌شد و تکنولوژی دفع زباله در ایران پیشرفت می‌کرد، در حال حاضر با این میزان از دفن زباله در روز روبه‌رو نبودیم که علاوه بر هدر رفتن سرمایه‌های برگشت‌پذیر، هم خاک را آلوده کنیم و هم وسعت زیادی از زمین را صرف دفن زباله کنیم.
خشک کردن زباله می‌تواند عفونت زباله‌های کرونایی را نابود کند
این فعال محیط زیست خاطرنشان می‌کند: طرح‌هایی برای تفکیک‌سازی زباله‌های کرونایی خانگی در شهرهایی نظیر اصفهان دیده‌ام. اگر در برخی شهرهای ایران از مردم درخواست می‌شود تا زباله‌های کرونایی خود را تفکیک کنند، حتما برای دفع این زباله‌ها از زباله‌سوزهای مخصوصی استفاده خواهند کرد. اگر اینچنین نباشد و زباله‌های کرونایی همانند سایر زباله‌ها دفن شوند، تغییری چندانی در از بین بردن عفونت زباله‌های کرونایی شکل نمی‌گیرد و با دفن آنها به خاک و محیط زیست آسیب وارد می‌کند. مشابه این طرح در ایتالیا اجرا شده است، اما جدا از این که عده زیادی از مردم نمی‌خواهند به وسیله پلاستیک‌های قرمز رنگ کرونایی شناخته شوند، چه میزان از مردم ما برای زباله‌های کرونایی خود با شهرداری تماس می‌گیرند. مردمی که حتی برخی از آنان حتی نمی‌توانند زباله‌های خود را در پلاستیک‌های در بسته قرار دهند.
حمداوی ادامه می‌دهد: پیشنهاد می‌کنم مردمی که از بیمار کرونایی در خانه نگهداری می‌کنند، برای جلوگیری از تولید زباله کرونایی، از وسایل قابل بازیافت مانند ماسک و دستکش پارچه‌ای که قابل شست‌وشو است، استفاده نمایند. برای سایر زباله‌های گیاهی که احتمال آلوده شدن به ویروس کرونا در آنان وجود دارد می‌توانند به وسیله خشک کردن زباله از نابود شدن هرگونه ویروسی در میان زباله‌ها مطمئن شوند.
تفکیک زباله‌های کرونایی یک نمایش است
مهدی کلاهی، عضو هیات علمی دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد، درباره تفکیک زباله‌های کرونایی اظهار می‌کند: اگر بدانیم که چه خانواده‌هایی بیمار کرونایی دارند، می‌توانیم به خانواده‌هایی که بیمار کرونایی دارند کیسه زباله دهیم تا با قرار دادن زباله‌های عفونی خود در این کیسه‌ها کرونا را داخل زباله‌ها محبوس و از پراکنده شدن آن جلوگیری کنیم، اما چنین رویکردی به ندرت در سراسر جهان اتخاذ می‌شود. بعید می‌دانم کشوری باشد که بتواند با دقت بگویید که تمام خانواده‌هایی که آلوده به کرونا هستند را می‌شناسد و می‌تواند آنها را مدیریت کند. به دلیل دوره نهفته کرونا عملا چنین چیزی وجود ندارد و ممکن است کسی که مبتلا به کرونا است از آن آگاهی نداشته باشد. بنابراین رویکرد تفکیک زباله‌های خانواده‌های کرونایی بیشتر شبیه به یک نمایش و شو است. نمایشی از این که کاری متفاوت در مقابل زباله‌های کرونایی انجام می‌دهیم.
زباله غیر کرونایی نداریم
وی ادامه می‌دهد: کرونا یک ویروس است و می‌تواند در مقابله با محیطی که در آن وجود دارد دوره‌ای را تحمل کند. در دوره موجود، باید به تمام زباله‌ها به چشم یک زباله کرونایی نگاه کرد. یعنی باید حدس زد که تمام زباله‌ها به کرونا آلوده است. حتی در یک خانه‌ای که یک بیمار کرونایی دارد، دستکش و ماسک فقط به کرونا آلوده نخواهد بود بلکه هر زباله‌ای که تولید می‌شود احتمال آلودگی به کرونا را دارد. پاکبانانی که زباله‌ها را جمع‌آوری و دفن می‌کنند، باید یک پروتکل حفاظتی برایشان تهیه شود که در مقابل تمامی احتمالات کرونایی زباله مصون باشند. پس با این وجود زباله غیرکرونایی نداریم.
عضو هیات علمی دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص چگونگی نحوه برخورد با تمام زباله‌ها در این شرایط می‌گوید: رفتاری که با زباله‌های کنونی صورت می‌گیرد باید همانند گذشته باشد. با این تفاوت که باید خودمان را در مقابل ویروسی که احتمال دارد روی این زباله‌ها بنشیند مصون کنیم. در واقع در حال حاضر تفکیک زباله‌های کرونایی و غیرکرونایی امکان‌پذیر نیست. از کسانی که زباله‌ها را جمع می‌کنند باید به خوبی حمایت شود و این پاکبانان باید از وسایل حفاظتی مهمی استفاده نمایند تا احتمال آلودگی برایشان وجود نداشته باشد.
بازیافت، راه نابودی کرونای زباله‌ها
کلاهی با اشاره به دفن تمامی زباله‌ها در شرایط موجود خاطرنشان می‌کند: دفن تمامی زباله‌ها یک فاجعه است. از زباله به عنوان یک طلای کثیف یاد می‌شود. علاوه بر این که به راحتی این طلا را از دست می‌دهیم، سرزمین خود را به باتلاقی از زباله تبدیل می‌کنیم، در حالی که این زباله‌ها می‌توانند بازیافت شده و در چرخه تولید قرار گیرند. هزینه‌هایی که برای تجهیز پاکبانان و کاگران صورت می‌گیرد، نسبت به دریافت سرمایه‌ای که از بازیافت زباله بدست می‌آید، خیلی کمتر است. دفن زباله باعث آلودگی سرزمین، محیط زیست و آب‌های زیرزمینی می‌شود و هزار فاجعه دیگر هم در پی دارد. دفن زباله نقص کارکرد سیستم را نشان می‌دهد. باید ۹۹ درصد زباله‌ها را بازیافت کنیم. زباله‌هایی هم که غیرقابل بازیافت هستند باید به مواد فشرده‌ای تبدیل شود که کمترین جا و فضا را اشغال کند. زباله‌ها وقتی در مرحله بازیافت قرار می‌گیرند، گرما می‌گیرند. یعنی اگر به ویروس کرونا هم آلوده باشند در این فرایند از آلودگی پاک خواهند شد. این فرایند به خودی خود می‌تواند علاوه بر هدر رفت سرمایه‌های بزرگ، ویروس کرونا را هم از بین ببرد.
وی ادامه می‌دهد: نیروهایی که در خطوط تفکیک زباله کار می‌کردند در حال حاضر بیکار شده‌اند. این کارگران روزمزد هستند و شرایط درآمدزایی دیگری ندارند. تعطیلی ایستگاه‌های تفکیک زباله به ضرر این کارگران خواهد بود. باید ابتدا سلامت‌شان تضمین شود و سپس کار کرده و بتوانند زندگی خود را بچرخانند. در واقع در شرایط موجود در برخورد با زباله نباید موضوع‌مان کرونایی باشد که روی زباله نشسته یا خیر. هدف اصلی باید تضمین امنیت پاکبانان و عدم تعطیلی کار و شغل آنان باشد. پاکبانان و کارگران ایستگاه‌های تفکیک زباله در جایگاه نیروهای خدمات درمان قرار گرفته‌اند. همانگونه که پزشکان و پرستاران خود را تجهیز کرده و با این ویروس مقابله می‌کنند.
با توجه به نظرات مختلفی که در رابطه با شیوه جمع‌آوری و دفع زباله‌ها در شرایط کرونا وجود دارد، به نظر می‌رسد باید فعالان محیط‌زیست، شهرداری‌ها، سازمان حفاطت محیط زیست، وزارت بهداشت و… با همکاری یکدیگر در رابطه با جمع‌آوری و دفع زباله‌ها در شرایط کرونا، دستورالعملی تدوین کنند که به صورت منسجم در تمام کشور اجرا شود تا هرچه زودتر از خطرات ناشی از شیوه جمع‌آوری و دفن این زباله‌ها جلوگیری شود./ایسنا
