مسایل زیست‌محیطی سیمان بهبهان درگفت‌وگو با کارشناس محیط زیست این شرکت
لطفا جهت آشنایی خوانندگان خود، سمت و سوابق کاری خود را معرفی نمایید؟
اسماعیل شاکری نژاد هستم، کارشناس ارشد مهندسی عمران-محیط‌زیست و از سال ۱۳۹۲ تاکنون کارشناس واحد مهندسی محیط‌زیست شرکت سیمان بهبهان هستم. فعالیت اصلی بنده نگهداری سیستم مدیریت زیست‌محیطی (EMS) شرکت و همچنین نگهداری و برنامه‌ریزی جهت پیاده‌سازی صحیح سیستم استاندارد مدیریت محیط‌زیست (ISO14001) و سیستم مدیریت یکپارچه (IMS) شرکت است.
مختصری از عملکرد محیط‌زیست مجموعه خود را شرح دهید؟
دریافت لوح سپاس واحد صنعتی دوستدار محیط‌زیست در سال‌های ۸۸ و ۹۰، لوح واحد صنعتی سبز قابل‌تقدیر در سال ۹۲ و لوح واحد صنعتی سبز کشور در سال‌های ۹۱، ۹۳، ۹۴، ۹۵ و ۹۶ از طرف سازمان حفاظت محیط‌زیست و همچنین دریافت لوح تقدیر چهارمین جشنواره ملی بهره‌وری کشور در سال ۹۱ به‌واسطه ارتقاء بهره‌وری در قالب پروژه بگ‌هاوس آسیاب سیمان و دریافت تندیس واحد برتر محیط‌زیست در جشنواره تعالی صنعت سیمان در سال ۹۳ از انجمن علمی استاندارد کشور بخشی از افتخارت این مجموعه تولیدی است؛ اما تعریف و عملیاتی نمودن پروژه تأمین و نصب یک دستگاه بگ‌هاوس، برج خنک‌کن و سیستم انتقال غبار مشترک بین دپارتمان‌های کوره و مواد خام به ظرفیت ۷۰۰,۰۰۰ مترمکعب بر ساعت با بودجه‌ای بالغ بر ۱۶۱ میلیارد ریال (که تاکنون بیش از ۹۷% پیشرفت فیزیکی داشته است) را شاید بتوان مهم‌ترین عملکرد زیست‌محیطی سال‌های اخیر شرکت سیمان بهبهان دانست.
علاوه بر آن:
• بهره‌گیری از ۱۸ سیستم فیلتراسیون با تکنولوژی‌های مختلف در خط تولید کارخانه.
• تبدیل الکتروفیلترهای آسیاب‌های سیمان به بگ‌هاوس در سال ۹۰ و رساندن غبار خروجی به‌طور متوسط از ۳۵۰ به ۸ میلی‌گرم در مترمکعب.
• نصب و بهره‌برداری عملیاتی از تجهیزات غبارسنج آنلاین بر روی دودکش‌های اصلی خط تولید کارخانه.
• مدیریت پسماندهای کارخانه با اجرای سایت اختصاصی پسماند به تفکیک برای کلیه پسماندهای تولیدی در سال ۹۳٫
• احداث قیف جداگانه جهت مصرف پسماند صنایع فولاد کشور با تناژ سالیانه ۵۰,۰۰۰ تن جهت کاهش استفاده از منابع طبیعی و انرژی.
• اجرای کامل برنامه پایش پارامترهای زیست‌محیطی در طرح خود اظهاری صنایع و گزارش به سازمان حفاظت محیط‌زیست.
• انجام پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی حرارتی.
• انجام پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی الکتریکی.
• اجرای پروژه اندازه‌گیری، پایش و هدف‌گذاری بهبود عملکرد انرژی با همکاری با سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (UNIDO).
• انجام پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف آب.
• اصلاح سیستم تصفیه فاضلاب انسانی کارخانه از نوع فیزیکی و بیولوژیکی در حالت بی‌هوازی.
• تشکیل جلسات ماهانه و منظم کمیته مسئولیتهای اجتماعی (CSR) شرکت در بخش‌های محیط‌زیست و انرژی.
وقتی از مشکلات محیط‌زیستی صنعت سیمان صحبت می‌شود اولین چیزی که همیشه مطرح می‌شود گردوغبار و گازهای آلاینده است، در این مورد در مجموعه شما چه کارهایی انجام داده‌اند؟
الف) شرکت سیمان بهبهان در زمینه سیستمهای کنترل آلودگی هوا (فیلتراسیون) از پشتوانه فنی غنی برخوردار بوده و در حال حاضر با بهره‌گیری از ۱۸ دستگاه فیلتر که از لحاظ نوع تکنولوژی به‌طور عمده به سه گروه الکتروفیلتر، بگ‌فیلتر و بگ‌هاوس تقسیم می‌شوند، قدمی بزرگ در راه کنترل آلودگی هوا برداشته است.
شایان ذکر است که به‌صورت روزانه و هفتگی کلیه سیستمهای فیلتراسیون خط تولید کنترل می‌شوند؛ و همچنین در تعمیرات اساسی نیمه اول و دوم هر سال نیز، الکتروفیلتر خروجی دودکش اصلی (مشترک بین واحدهای کوره و مواد خام) به‌طور عمده و سایر سیستمهای کنترل آلودگی هوای خط تولید نیز به‌صورت جزیی و موردی، چکاپ کامل یا رفع اشکال می‌شوند.
ب) پروژه تبدیل الکتروفیلترهای واحد آسیاب سیمان به سیستم بگ‌هاوس: این پروژه یکی از مهم‌ترین اقدامات زیست‌محیطی شرکت سیمان بهبهان در چند سال اخیر بوده است که نه تنها سهم بسزایی در کنترل آلودگی هوای منطقه داشته، بلکه تأثیر بسیار مثبتی بر افکار عمومی جوامع پیرامون نیز داشته است که اثر آن در نتایج نظرسنجی عمومی زیست‌محیطی پس از اجرای آن، به‌طور محسوسی قابل مشاهده است. این پروژه با ظرفیت ۱۷۰,۰۰۰ مترمکعب بر ساعت در سال ۱۳۸۹ و با بودجه‌ای ۴,۵۰۰ میلیون ریالی به بهره‌برداری رسیده است.
ج) پروژه استراتژیک بگ‌هاوس و برج خنک‌کن مشترک بین دپارتمان‌های کوره و مواد خام: قرارداد این پروژه در سه‌ماهه چهارم سال ۱۳۹۳ به ظرفیت ۷۰۰،۰۰۰ مترمکعب بر ساعت با بودجه‌ای برابر با ۱۶۱,۷۰۳,۷۴۵,۵۸۰ ریال منعقد گردید که به دنبال آن با پیگیری‌های مستمر واحد مهندسی محیط‌زیست کارخانه سیمان بهبهان، عملیات اجرایی آن (در بخش تأمین قطعات) از سال ۱۳۹۴ آغاز شد.
این پروژه تاکنون به میزان ۹۷ درصد پیشرفت فیزیکی داشته و تاکنون مبلغی بیش از ۱۶۱,۸۷۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال نیز بر اساس مفاد قرارداد برای آن هزینه شده است. شایان ذکر است که این پروژه بعد از بهره‌برداری تأثیر مستقیم و بسیار زیادی بر محیط‌زیست کارخانه (کنترل آلودگی هوا) و منطقه خواهد داشت. از مزایای قابل‌ذکر این پروژه می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:
پایداری عملیاتی
رساندن میزان انتشار غبار به کمتر از ۱۰ میلی‌گرم بر مترمکعب
افزایش ظرفیت تولید واحد آسیاب مواد خام به‌طور متوسط ۸ تن در ساعت
کاهش متریال ریزشی (از جنس مواد معدنی) در ناحیه زیر برج خنک‌کن به‌طور متوسط ماهیانه ۴۵۰۰ تن
کاهش مصرف آب صنعتی کارخانه از ۲۹ مترمکعب بر ساعت به ۲۰ مترمکعب بر ساعت در بخش برج خنک‌کن
و به‌طور کلی منطبق بودن کلیه نتایج حاصل از اجرای پروژه بر رئوس اصلی توسعه پایدار (که شامل اقتصاد، محیط‌زیست و جامعه می‌شود)
د) بهینه‌سازی‌های انجام شده در واحد بارگیرخانه که شامل تغییر سیستم پکینگ و همچنین تغییر سیستمهای فیلتراسیون آن می‌باشد.
خیلی از کارشناسان محیط‌زیست معتقد هستند که سیستم فیلتراسیون کارخانه‌های سیمان به‌درستی کار نمی‌کند و گردوغبار در اطراف کارخانه‌ها مشاهده شده است؟
کارشناسان محیط‌زیست به‌طور ذاتی نگرانی‌های قابل ستایشی دارند؛ به‌ویژه آن دسته‌ای که خارج از یک کارخانه سیمان فعالیت می‌کنند که بعضاً ممکن است گردوخاک لحظه‌ای و موقت دودکش یک کارخانه سیمان را دال بر کارکرد نادرست آن تلقی کنند. درحالی‌که کارایی سیستمهای فیلتراسیون (علاوه بر تکنولوژی آن‌ها) به‌شدت وابسته به شرایط فرآیندی و بهره‌برداری از آن‌هاست.
می‌دانیم که واحدهای سیمانی دارای معادن هستند و معادن هم مشکلات خاص خود نظیر تغییر اکوسیستم و تخریب محیط‌زیست را دارند و همچنین باطله‌های معدنی مطرح است، لطفاً در این مورد و عملکرد مجموعه خود را بیان نمایید؟
یکی از شاخص‌ترین فعالیت‌های کارخانه سیمان بهبهان در زمینه مدیریت پسماند (در راستای همگامی با بند ز ماده ۳۸ بخش محیط‌زیست و منابع طبیعی قانون برنامه پنج‌ساله ششم دولت مبنی بر اجرای برنامه مدیریت سبز شامل مدیریت مصرف مواد اولیه)، بازیافت بخشی از پسماندهای صنعتی به‌منظور حفظ محیط‌زیست از آثار زیان‌بار آن‌ها از یک طرف و از طرف دیگر به‌منظور کاهش استفاده از منابع طبیعی (با چشم‌انداز چرخه عمر محصول یا LCP) می‌باشد. در این خصوص، کارخانه سیمان بهبهان اقدام به استفاده از سرباره (پسماند صنایع فولاد) به‌عنوان افزودنی و پرکننده در ترکیب هر دو تیپ سیمان پرتلند تولیدی خود نموده است که با توجه به پارامترها و حدود مشخص شده در استاندارد۳۸۹ :ISIRI (با عنوان “ویژگی‌های سیمان پرتلند ” جهت تولید انواع تیپ‌های مختلف سیمان پرتلند خاکستری)، نهایتاً بر اساس مستندات موجود توانسته است در سال ۱۳۹۶ مقدار ۶۷,۳۹۸ تن سرباره (معادل ۱۲%) نسبت به تولید سیمان را به کار ببرد.
یکی از مواردی که در خصوص واحدهای صنعتی همواره از نظر محیط‌زیست مورد تأکید است مسئله آلودگی آب است؛ البته در مورد صنعت سیمان مسئله‌ای در این مورد مطرح نشده است یا من نشنیده‌ام؟ لطفاً نظر خود را در این مورد بیان نمایید؟
من هم با شما هم نظر هستم. حداقل در مورد شرکت سیمان بهبهان شرایط این‌گونه است. شرکت سیمان بهبهان هیچ‌گونه فاضلاب صنعتی نداشته و پساب ناشی از فاضلاب انسانی خود را نیز از طریق سیستم غیرمتمرکز ایمهاف تانک، به‌صورت فیزیکی و بیولوژیکی در حالت بی‌هوازی با ظرفیت ۵۰ مترمکعب در روز تصفیه نموده و خروجی آن را به مصارف آبیاری فضای سبز مشجر می‌رساند؛ همچنین طبق توصیه بند ذ ماده ۳۵ بخش آب از قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه (مبنی بر تغییر ساختار سیستم خنک‌کنندگی شرکت‌های معدنی)، اقدام به ایجاد حوضچه‌های برگشتی آب جهت ایجاد چرخه بسته برای آب‌های در گردش، به‌منظور تبادل حرارت در مبدل‌های حرارتی، در زمینه صرف‌جویی آب (طی فاز اول در سال ۱۳۸۰ و فاز دوم آن در سال ۱۳۸۲) نموده است.
یکی از مواردی که امروز در صنعت سیمان مطرح است استفاده از سوخت‌ها و انرژی‌های جایگزین است.
مهم‌ترین بحثی که در صنعت سیمان کشور و حتی دنیا به آن پرداخته می‌شود RDF یا استفاده از زباله و ضایعات بجای سوخت است؛ که موافقان و مخالفان خود را دارد برخی افراد معتقدند آلایندگی و تصاعد گازهای مضر بیشتری از سوخت‌های فسیلی دارد؛ ولی برخی نیز معتقدند فواید آن از مضرات بیشتر است. نظر شما چیست؟
استفاده از RDF یکی از به‌روزترین تکنولوژی‌های اخیر در حوزه انرژی است؛ اما شاید بتوان گفت بارزترین جنبه زیست‌محیطی استفاده از RDF به‌عنوان سوخت، انتشار آلاینده‌های بسیار خطرناک به‌ویژه دیوکسین‌ها و فوران‌ها باشد که از مهم‌ترین معضلات زیست‌محیطی دنیای امروز هستند. ازآنجایی‌که راهکار درست و مشخصی برای کنترل و حتی اندازه‌گیری این مواد در کشور ما وجود ندارد، شاید عدم استفاده از RDF فعلاً سودمندتر از استفاده از آن باشد. هر چند که جامعه فعالِ زیست‌محیطی کشور اخیراً نسبت به این مسأله حساس شده و تحرکاتی را به خود دیده است.
امروزه کشورهای توسعه یافته سرمایه‌گذاری‌های کلانی در انرژی‌های تجدید پذیر و پاک انجام داده‌اند. انرژی فسیلی در ایران بسیار ارزان است و از طرف دیگر تجهیزات انرژی‌های تجدیدپذیر بسیار هزینه‌بر است که این سبب شده است علیرغم اینکه تابش نور خورشید، باد و حتی دریا در دسترس بسیاری از صنایع است خیلی در این مورد سرمایه‌گذاری نکنند. لطفاً نظر خود و رویکرد مجموعه را بیان نمایید؟
دقیقاً همین‌طور است، شاید برایتان جالب باشد که بدانید یکی از پیشروترین کشورهای جهان در این زمینه کشور هند است. هلدینگ بزرگ سیمانی اولتراتک (UltraTech) متعلق به کشور هند (با ۱۵۶ سایت عملیاتی در ۳۶ کشور دنیا) در تعدادی از کارخانجات زیر مجموعه خود اقدام به اجرای چنین سرمایه‌گذاری‌هایی در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر نموده است. به‌عنوان مثال در حوزه مدیریت انرژی، این هلدینگ دو نیروگاه حرارتی ۲۵ مگاواتی و یک نیروگاه بادی و خورشیدی ۴ مگاواتی را در سایت‌های عملیاتی خود (جهت تأمین انرژی الکتریکی مورد نیاز) احداث کرده است که در نوبه خود در صنعت سیمان مثال‌زدنی است؛ اما در کشوری همچون ایران این مسأله پیش از آنکه هدف زیست‌محیطی و برنامه توسعه‌ای یک واحد سیمانی باشد، می‌بایست در سطوح کلان‌تر توسط دولتِ حاکم پذیرفته شده باشد و به‌عنوان زیرساخت در امور کلی کشور جاری شده باشد.
شرکت سیمان بهبهان در راستای همگامی با این روند جهانی، اقدام به تهیه چراغ‌های روشنایی خورشیدی نموده است که انرژی مورد نیاز خود را تماماً از طریق باتری‌های خورشیدی تأمین می‌کنند؛ که البته هزینه تأمین اولیه آن بسیار بالا بوده و شاید ذائقه مدیریتی این روزهای اقتصاد کشورمان، طالب آن نباشد.
کارخانه‌های سیمان طبق استانداردهایی باید فضایی را به درختکاری اختصاص بدهند در مورد عملکرد مجموعه خود این مورد را شرح دهید؟
بله درست است. مطابق ماده ۱۵ قانون جدید هوای پاک (۱۳۹۶)، شهرک‌ها، مراکز و واحدهای صنعتی و تولیدی جدیدالاحداث مکلف‌اند بر حسب اقلیم، حداقل ده درصد (۱۰%) از فضای تخصیص داده شده جهت احداث واحد مربوطه را به ایجاد فضای سبز مشجر و غرس درختان مناسب منطقه اختصاص دهند. این در حالی است که حداقلِ الزام‌آور این قانون در گذشته برابر ۲۵% بوده است.
مساحت عرصه تولید کارخانه سیمان بهبهان ۶۴٫۱۳ هکتار است؛ مساحت فضای سبز داخل چاردیواری کارخانه برابر با ۱۸٫۶ هکتار و مساحت فضای سبز خارج چاردیواری کارخانه نیز برابر ۲۰٫۳۳ هکتار است که با این حساب کل مساحت فضای سبز کارخانه سیمان بهبهان برابر با ۳۸٫۹۳ هکتار است. با این حال درصد فضای سبز داخل عرصه تولید کارخانه نسبت به عرصه تولید برابر با ۲۹٫۰۱ درصد محاسبه شده است که بیش از ۸۵% از این مساحت نیز تاکنون تحت پوشش سیستم آبیاری قطره‌ای قرار گرفته است.
خیلی از فعالان محیط‌زیست اعتقاد دارند بسیاری از صنایع در محل‌های تحت حمایت محیط‌زیست یا نزدیک به این مکان‌ها واقع شده‌اند و بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری را تهدید می‌کنند بخصوص گونه‌های بومی. آیا در واحدهای زیرمجموعه شما این مورد وجود دارد و راهکار شما چه بوده است؟
کارخانه سیمان بهبهان در مجاورت منطقه حفاظت شده روشمهر واقع شده است. این منطقه در ابتدا تحت تملک شرکت سیمان بهبهان بوده است و بعد‌ها از طرف سازمان‌های ذی‌ربط به‌عنوان منطقه حفاظت شده اعلام شده است. از این رو شرکت سیمان بهبهان بر اساس مسئولیتهای اجتماعی خود این ناحیه را از برنامه عملیاتی معدن‌کاوی خود حذف کرده و بر اساس توافقاتی که با سازمان‌های متبوع (سازمان حفاظت از محیط‌زیست، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، سازمان منابع طبیعی و سازمان گردشگری و میراث فرهنگی) داشته است، منطقه دیگری را به‌عنوان جایگزین در برنامه آتی معدن‌کاوی خود تعیین نموده است. کارخانه سیمان بهبهان همچنین با تخصیص فضا، تخصیص بودجه، تأمین و اجرای پروژه نهالستان با همکاری مشترک با اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان خوزستان، اقدام به پرورش نهال گونه‌های گیاهی بومی منطقه (کهور، کنار و…) جهت ارائه به عموم شهروندان و جوامع پیرامون در راستای مسئولیتهای اجتماعی خود در فضایی به مساحت ۱۹۸٫۸ متر مربع با گنجایش ۱۲۵۰۰ نهال نموده است.
در پایان اگر موردی است که در سوالات مطرح نشد بیان نمایید؟
از حس دغدغه‌مندی شما و همگامی‌تان با جریان فعال زیست‌محیطی کشور، به‌ویژه بخش محیط‌زیست صنعت سیمان کشور، بسیار سپاسگزارم.
